مفاهیم تذهیب‌های قرآنی در عصر صفوی

خوشنویسی و تذهیب دو عنصر اصلی تشکیل‌دهندۀ کتاب‌آرایی و کتابت قرآن هستند. تذهیب‌های مختلف قرآنی که در طول تاریخ این هنر در ایران اجرا شده‌اند دارای ویژگی‌ها و خصوصیات خاص زیبایی‌شناسانه‌اند. این هنر همواره در طول تاریخ رو به رشد بوده و در هر دوره‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ای تذهیب‌هایش از ویژگی‌های خاصی برخوردار بوده است، به‌طوری‌که زیباترین و ظریف‌ترین تذهیب‌های قرآنی مربوط به تذهیب‌های عصر صفوی است. بنا به عقیدۀ برخی از هنرشناسان غربی تذهیب‌های قرآنی فقط جنبۀ زیبایی و تزئینی داشته و دارند. برخی نیز معتقدند که در پس ظاهر نقش‌مایه‌های تذهیب بار معنایی نهفته است. حال سؤال اصلی این است که تذهیب‌های قرآنی ایران در دورۀ صفوی که از ظرافت و زیبایی به مراتب بیشتری نسبت به دوره‌های قبل برخوردارند دارای چه بار معنایی و مفاهیمی هستند؟ هدف اصلی این پژوهش رسیدن به مفاهیم عمیق تذهیب‌های قرآنی در دورۀ صفوی است برای رسیدن به پاسخ سؤال چنین به نظر می‌رسد که تذهیب‌های قرآنی در عصر صفوی از مفاهیم عمیق اسلامی و عرفانی برخوردارند و برخی از هنرمندان تذهیب‌کار، به پشتوانۀ تجارب هنرمندان ماقبل خود، برای تذهیب قرآن از مفاهیم عمیق قرآنی نیز الهام گرفته‌اند. روش توصیفی تحلیلی برای این پژوهش مناسب به نظر می‌رسد. شیوۀ جمع‌آوری اطلاعات و داده‌ها به‌صورت ترکیبی کتابخانه‌ای و میدانی بوده که، با مراجعه به موزه‌های قرآنی، نسخ قرآن‌های تذهیبدار انتخاب شده است. همچنین جامعۀ آماری این پژوهش قرآن‌های تذهیب‌دار دورۀ صفوی است که هشت جلد از آنها به‌صورت هدفمند انتخاب شده و در نهایت می‌توان به این نتیجه رسید که نقش‌مایه‌های تذهیب با بهره از مفاهیم اسلامی، نظیر مفهوم نور، رنگ و وحدت که در قرآن نیز ذکر شده است، توسط هنرمندان عصر صفوی به‌صورت آگاهانه برای تزئین قرآن به‌کار گرفته شده است.